روابط خانات ایروان با گرجی ها و نقش قدرت های پیرامونی در دوره حکمرانی حسینعلی خان قاجار ایروانی

حکومت محلی خانات ایروان(1160-1243ق.)، در قلمرو جغرافیای سیاسی ایالت چخور سعد سابق حکومت صفوی شکل گرفته بود. حیات سیاسی این خانات از بدو تأسیس همواره مورد تهدید مداوم حکومت های همجوار خصوصاً گرجی ها قرار داشت. این وضعیت تهدیدآمیز، بدون شک نظر حاکم ایروان حسینعلی خان را به نیروی سوم معطوف ساخت تا برای حفظ استقلال خویش از دیگر قدرت های منطقه ی یاری و مساعدت بطلبد. در واقع شکل گیری روابط خانات ایروان با قدرت های پیرامونی بیشتر ناشی از ملاحظات سیاسی و بر گرفته از همسویی منافع بود. با این حال، روابط خان ایروان با دول همجوار، همواره از یک رابطه ثابت و پایداری برخورداری نبود. چرا که تنها مسأله شناخته شده و قابل درک برای حاکم خانات فوق الذکر، حفظ حکومت در حوزه های محدود و محلی خانات  به هر وسیله و ابزار ممکن بود. در این مقاله مناسبات سیاسی - نظامی خانات ایروان با گرجستان و نقش نیروهای پیرامونی در منازعه خانات ایروان با گرجی ها در منطقه قفقاز جنوبی در دور حکمرانی حسینعلی خان زیاداوغلوی قاجار ایروانی مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است. یافته های این پژوهش نشان می دهد که علل مداخله سیاسی ـ نظامی دولت های پیرامونی در تحولات داخلی خانات ایروان به موقعیت ممتاز تجاری و سوق الجیشی ولایت ایروان و قرار گرفتن در تقاطع راه های تجاری منطقه قفقاز جنوبی بر می گشت و هدف اصلی خانات ایروان نیز بهره برداری از تضاد منافع قدرت های مزبور در منطقه قفقاز برای حفظ و نگهداری استقلال حکومت محلی ایروان بود. abstract local government of khanate of yerevan (1160-1243ah.) was formed at the geopolitical zone of former chokhur saad of safavi government. the political life of this khanate was always under the threat of neighboring governments such as georgian government. undoubtedly, this situation diverted the governor of yerevan, hossein ali khan towards the third power so that his political independence can be maintained. in fact, the formation of relations between khanate of yerevan and peripheral powers was due to political considerations and mutual interests. however, relations of khan of yerevan with neighboring governments were not always stable, since the only recognized objective for the khanate of yerevan was to preserve its domain and governance over a limited and localized region through utilization of any measures or means. the aim of present research is to study the political and military relations of khanate of yerevan and georgians and the role of peripheral powers about the conflict of khanate of yerevan and georgians in the south caucasus region on the rule of hossein ali khan ziyad oglu qajar yerevani. the findings show that the causes of political and military interference of peripheral governments in the internal affairs of khanate of yerevan were emerged due to the commercial and strategic characteristics of yerevan and its unique geopolitical configuration in the commercial routes and crossways of south caucasus region. the main objective of khanate of yerevan was to exploit dissension of local powers of caucasus region in favor of preserving its local governance. keywords : khanate of yerevan, kartli-kakheti government, hossein ali khan qajar, iran, ottoman, russia